Nga Lindita Bushgjokaj, Dritare.net
Kullat e Alpeve Shqiptare po shkojnë drejt shkatërrimit. Të braktisura prej mbi një çerek shekulli nga të zotët dhe pa vëmendjen më të vogël të institucioneve përgjegjëse, shumë prej tyre janë shembur totalisht, e shumë të tjera janë në ditët e tyre të fundit mbi tokë. Më e keqja është se bashkë me to do të zhduket edhe trashëgimia kulturore brenda saj. Janë të shumta ato me emër e me shumë rëndësi, si nga pikëpamja kulturore ashtu edhe historike, që nga Vermoshi e deri në Valbonë.
Por unë po ndalem vetëm në vendlindjen time, Nikaj-Mërturi dhe po citoj disa prej tyre, që janë unike në rajon e me gjerë: Kulla e Thepit (Ngujimit), në fshatin e bukur të Curraj Eper; Kulla në Sukullar, në Qeresh; Kulla e Ukshin Brahimit, në Mulaj; Kulla mbi 300 vjeçare e Kurtesh Kurtit, në fshatin Lekbibaj; Kulla e Deli Tahirit, në Salcë; Kulla e Qëndresës, në Brisë. Të gjitha këto kulla janë të veçanta, të gjitha kanë nga një histori, të gjitha autentike në arkitekturë, secila më e vjetër se shoqja, të gjitha e qindra të tjera simotra lënë në mëshirë të fatit. Asnjë ekspeditë studimore për këto kulla, as një strategji, as një statistike dhe as edhe një projekt si nga njesitë vendore e as ato shtetërore direkt përgjegjëse për to. Drejtoria e Kulturës Kombëtare në Shkodër është direkt përgjegjëse për kullat e veriut dhe sipas specialistëve të saj nuk kanë asnjë dijeni për këtë situatë, ndonëse ekspert ka në çdo zone.
âAty nuk kemi asnjĂ« informacion, nuk njohim asnjĂ« nga kĂ«to kullat qĂ« thoni. Kulla nĂ« BrisĂ« ashtu siç po e pĂ«rshkruani ju, patjetĂ«r qĂ« meriton statusin Monument Kulture. Madje po e mbaj shĂ«nim tani. Nuk Ă«shtĂ« se ne nuk kemi propozuar monumente kulture, madje ka dhe nga ato qĂ« janĂ« shpallur, por kĂ«to gjera bĂ«hen mĂ« rrallĂ«. Por kjo zonĂ« qĂ« thoni ju ka shumĂ« pengesa, ku mĂ« kryesorja Ă«shtĂ« infrastuktura e cila mungon, fondet janĂ« tĂ« pamjaftueshme pĂ«r tĂ« mirĂ«mbajtur ato qĂ« janĂ«, jo mĂ« pĂ«r tĂ« dĂ«rguar propozime tĂ« reja.â
Me të njetën logjikë që shprehen përfaqësuesit e institucioneve sot, është refuzuar edhe shumë vite më parë, kërkesa e ish kujdestarit të Monumenteve të Kultures Tropojë, Z. Dode Progni, për ta shpallur Kullën e Thepit në Curraj Epër, Monument Kulture. Doda tregon se u refuzua me paragjykimin, se ajo i paska shërbyer zakonit të keq të gjakmarrjës, se mungonte infrastuktura e rregullt për ta vizituar kullën, dhe se mungonin fondet për të shtuar numrin e monumenteve. Sipas studiuesit në fjalë ende sot nuk ka një ekspeditë studimore për këtë kullë. E ndërsa shumë kulla nuk njihen, shumë të tjera nuk vlerësohen për vlerat kulturore kombëtare që ato kanë mbartur ndër shekuj.
MĂ« konkretisht po citoj kullĂ«n e Kurtesh Kurtit nĂ« Nikaj MĂ«rturi, tĂ« cilĂ«n e vizitova nga afĂ«r. Kjo kullĂ« sipas trashgimtarit tĂ« saj, plakut 87 vjeçar, LekĂ« Kurteshi, Ă«shtĂ« mbi 300 vjeçare. ĂshtĂ« ndĂ«rtuar pĂ«r jetesĂ«, por ndĂ«rkohĂ« iu ka shĂ«rbyer mijĂ«ra e mijĂ«ra njerĂ«zve, kalimtarĂ«, shtegtarĂ«, luftĂ«tarĂ« e mendimtarĂ«. Duke u ndodhur nĂ« rrugĂ«n e Pultit tĂ« VjetĂ«r, shtĂ«pi e madhe dhe me emĂ«r, e pĂ«r shkak tĂ« kohĂ«rave tĂ« luftrave, hasmerivĂ« e gjakmarrjeve, konflikteve tĂ« ndryshme, mbledhjeve e kuvendeve, tĂ« gjitha sĂ«bashku i japin kĂ«saj kulle vlera tĂ« patjetĂ«rsueshme historike e kulturore.
âNĂ« kĂ«tĂ« kullĂ« kanĂ« qĂ«ndruar Bajram Curri me çetĂ«n e tij, Komanda e Shtabit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m, partizanĂ«t, italianĂ« e gjermanĂ«, kanĂ« qĂ«ndruar shumĂ« udhĂ«tarĂ« shqiptarĂ« e tĂ« huaj, kanĂ« kryer lindje shumĂ« gra shtegtare nĂ« kalim nga zonat e tjera prej Gjakove e deri nĂ« ShkodĂ«r. Arkitektura e saj unike e bĂ«n kĂ«tĂ« kullĂ« si mĂ« tĂ« veçantĂ«n nĂ« zonĂ« e shumĂ« mĂ« larg, pasi vijnĂ« si dy kulla binjake nĂ« njĂ« tĂ« vetme tĂ« ndĂ«rthurura, dhe lidhen me njĂ« korridor nĂ« mes.- thotĂ« pĂ«r dritare.net, trashĂ«gimtari i saj aktual, Z.Leke Kurteshi.
Ndarja e shtĂ«pisĂ« vinte nĂ« dy pjesĂ«. Oda e burrave, ku mblidheshin burrat me emĂ«r tĂ« zonĂ«s, pra ku zhvilloheshin aktivitete tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. NĂ« fillim ka qenĂ« dy katĂ«she dhe mĂ« vone si pasoje e shtimit tĂ« familjes Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« 3 katĂ«she. NĂ« mes ka patur njĂ« pjesĂ« tĂ« ngritur por mĂ« vonĂ« iu hoq pas njĂ« bore tĂ« madhe. TĂ« parĂ«t e mij i kanĂ« qĂ«ndruar traditĂ«s nĂ« arkitekturĂ«n e saj, edhe pse kushtet e ndĂ«rtimit kanĂ« qenĂ« shumĂ« tĂ« vĂ«shtira. Gjithçka Ă«shtĂ« transportuar me shpinĂ«. Kur ke lindur nĂ« tĂ« dhe je bĂ«rĂ« mbi 80 vjeç, e sot e shikon nĂ« kĂ«tĂ« gjĂ«ndje, nĂ« grahmat e fundit tĂ« shpirtit, tĂ« dhemb zemra, pasi aty ku ke lindur Ă«shtĂ« vendi mĂ« i shenjtĂ«.â- shton Kurteshi pĂ«r dritare.net
Kjo kullĂ« kaq e rĂ«ndĂ«sishme po shkon drejt shkatĂ«rrimit total. Ajo u braktis kur erdhi sistemi demokratik. NjerĂ«zit lĂ«vizĂ«n drejt njĂ« jete mĂ« tĂ« mirĂ« dhe ka 20 vite qĂ« askush nuk Ă«shtĂ« kujdesur pĂ«r tĂ«. Humbja e kĂ«saj kulle Ă«shtĂ« prekĂ«se dhe pĂ«r zonĂ«n, komunitetin e saj, pasi Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«rtim i vjetĂ«r dhe me vlera turistike. Edhe tĂ« huajt duan tĂ« vizitojnĂ« njĂ« kullĂ« nga interesi i autenticitetit dhe antikĂ«s sĂ« saj. Ketu janĂ« bashkuar njerĂ«zit dhe janĂ« marrĂ« vendime tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta pĂ«r fshatin gjithmonĂ« me frymĂ«n e bashkĂ«punimit. Aq mĂ« tepĂ«r, rĂ«ndĂ«si kĂ«saj kulle i jep edhe fakti qĂ« modeli i saj i veçantĂ«, Ă«shtĂ« pĂ«rdorur pĂ«r projektimin e korpusit tĂ« Universitetit tĂ« TiranĂ«s, nga arkitekti italian, Gherardo Bosio, nĂ« vitin 1939. Por gjendja e kullĂ«s sĂ« Thepit âNgujimitâ nĂ« Curraj EpĂ«r, Ă«shtĂ« edhe shumĂ« here mĂ« e rĂ«ndĂ«, pasi nga tre kate, tashmĂ« ka mbetur vetĂ«m njĂ« gjysmĂ« kati muri mbi tokĂ«. Ajo kullĂ« qĂ« ngrihej aq krenare mbi atĂ« shkĂ«mb me rrĂ«njĂ«t nĂ« lumĂ«, pĂ«rballĂ« ures e kishĂ«s sĂ« Currajve, e vlerĂ«suar nga shumĂ« studiues tĂ« huaj, e sidomos nga Edit Durham e baroni Nopçe, sot ajo pothuajse nuk Ă«shtĂ« mĂ« dhe si kjo janĂ« me dhjetra e qindra nĂ«pĂ«r MalĂ«si tĂ« Madhe, Dukagjin, Nikaj-MĂ«rtur, Krasniqe, Gash e Btyq. Pa kĂ«to kulla nuk mund tĂ« ketĂ« turizĂ«m tradicional sepse bashkĂ« me to po zhduket edhe historia, tradita, kultura e mikpritja!/ dritare.net